Εγώ πάντως δεν είμαι Χελίν!

Αναδημοσίευση απο το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου

Κυκλοφορεί ένα βιντεάκι στην ελληνική μπλογκόσφαιρα, στο οποίο μια γλυκύτατη κοπέλα, που μετά έμαθα πως είναι ηθοποιός και πως λέγεται Κατερίνα Μουτσάτσου (εγώ ήξερα μόνο την Αναστασία), αρχίζει να μας μιλάει για τον εαυτό της και για την πατρίδα της, την Ελλάδα, σε μια προσπάθεια να κλονίσει ορισμένα στερεότυπα που λέγονται για τους Έλληνες, ότι είναι απατεώνες και κοιμισμένοι δημόσιοι υπάλληλοι. Όσο προχωράει το βίντεο, και με μουσική υπόκρουση τον εθνικό μας ύμνο, η όμορφη κοπέλα αρχίζει να θυμώνει, να υψώνει τη φωνή της, οι κινήσεις της γίνονται σπασμωδικές, σχεδόν υστερικές, τα μάτια της γουρλώνουν ανησυχητικά ενώ και τα λεγόμενά της χάνουν τη συνοχή τους. Μετά το πρώτο λεπτό η κοπέλα έχει φτάσει στο σημείο να χτυπιέται, είναι πια σαφώς επιθετική προς τους θεατές της, ενώ ταυτόχρονα φωνάζει ότι “μπορώ να κολυμπήσω στα νερά 6.000 νησιών” ή “η οικογένειά μου είναι θεσμός ιερός”, λες και κάποιος της πρόσβαλε την ιερότητα ή της αμφισβήτησε τον αριθμό των νησιών. Κι ενώ πλησιάζει την παράκρουση, φωνάζει “με αποκαλούν Γκρικ, αλλά εγώ είμαι Χελίν, με λένε Κατερίνα και είμαι Χελίν”.


Όμως, μην αρκεστείτε στη δική μου περιγραφή, δείτε το βίντεο αν δεν το έχετε ήδη δει:

Βλέπω σε διάφορους ιστοτόπους ότι πολλοί συγκινήθηκαν από το βίντεο και αισθάνθηκαν περήφανοι ενώ άλλοι το χαρακτήρισαν ανόητο, ένας γνωστός μου από το φέισμπουκ το βρήκε συγκλονιστικό, ενώ άλλοι τραβάνε τα μαλλιά τους από απόγνωση. Τώρα που το είδατε θα έχετε διαμορφώσει την άποψή σας, αλλά ο βασικός μου σκοπός δεν είναι να κρίνω το βιντεάκι καθαυτό. Πάντως, ας πω παρεμπιπτόντως την άποψή μου: φοβάμαι πως δεν πετυχαίνει το σκοπό του, δηλαδή να κλονίσει τα στερεότυπα για τους Έλληνες, φοβάμαι ότι πείθει μόνο τους πεπεισμένους (αυτό που λεν οι Άγγλοι preaching to the converted) και ότι δεν καταφέρνει να πείσει το κοινό για το οποίο φτιάχτηκε, δηλαδή τους πάμπολλους καλοπροαίρετους μη Έλληνες. Η κοπέλα είναι συμπαθέστατη, αλλά αυτό δεν αρκεί. Και πέρα απ’ αυτό, βλέποντάς το αισθάνθηκα άσχημα, γιατί πολλά από τα επιχειρήματα τα βρήκα εντελώς άκυρα -ενώ άρχιζε καλά με την αποκαθήλωση των στερεοτύπων, όσο συνέχιζε χειροτέρευε.


Ίσως βέβαια να είμαι αρνητικά προδιατεθειμένος επειδή, το ομολογώ, βρήκα αφύσικο, υπερβολικό, το παίξιμο της Κ. Μουτσάτσου, έτσι όπως χτυπιέται και ωρύεται. Ίσως όμως την αδικώ, επειδή όπως έμαθα αργότερα, το βιντεάκι είναι εμπνευσμένο, ας πούμε, άλλοι θα έλεγαν αντιγραμμένο, από μια διαφήμιση μπίρας (!), της καναδικής μπίρας Canadian. Ας δούμε κι αυτό το βιντεάκι, στο οποίο ο ηθοποιός, αφού αναιρέσει κάποια στερεότυπα που λέγονται για τους Καναδούς (ότι είναι ξυλοκόποι, τρώνε χάμπουργκερ και ζούνε σε ιγκλού) δηλώνει για ποιο λόγο είναι περήφανος που είναι Καναδός και στο τέλος φωνάζει “I am a Canadian”, ενώ στο φόντο προβάλλει η μπίρα Canadian

Αν ξαναδούμε το ελληνικό βιντεάκι έχοντας κατά νου το καναδικό, τότε δικαιολογούνται ενμέρει οι άγαρμπες χειρονομίες της Κ. Μουτσάτσου, αφού είναι αντιγραμμένες από το πρωτότυπο, αλλά και χάνεται κάθε πρωτοτυπία του ελληνικού βιντεακιού, έτσι όπως είναι ξεπατηκωμένο από το καναδέζικο. Και βέβαια σε πολλούς δεν θα αρέσει που η πατρίδα πλασάρεται με όρους μπίρας καθώς στο ποίημα του Πανσέληνου, που ο μπακάλης είχε κολλήσει τον Παρθενώνα “για ρεκλάμα, σ’ ένα βαρέλι απάνω από σαρδέλες”

Αλλά αυτά είναι θέμα γούστου, στο κάτω κάτω για ιδιωτική πρωτοβουλία πρόκειται -ξαναλέω, αισθάνθηκα λίγο αμήχανα βλέποντας το υπερβολικό παίξιμο και τα ασυνάρτητα επιχειρήματα, αλλά ελπίζω ότι δεν θα το δουν και πολλοί ξένοι και έτσι κι αλλιώς μόνο την κ. Μουτσάτσου δοξάζει ή ρεζιλεύει, κανέναν άλλο.

Εγώ θέλω να πω κάτι άλλο, επειδή, όπως και η κυρία Μουτσάτσου που έχει ζήσει αρκετά χρόνια στην Αμερική ή στην Πόλη, έτσι κι εγώ εδώ και πολλά χρόνια ζω τον περισσότερο καιρό στο εξωτερικό -αλλά εγώ λέω ότι είμαι Γκρικ, Γκρεκ, Γκρίχε, Γκρέκο, Γριέγο, όχι αυτό το αχώνευτο Χελίν. Στα ελληνικά φυσικά είμαστε Έλληνες και ζούμε στην Ελλάδα, αλλά στις άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες το όνομα με το οποίο γνωρίζουν τη χώρα μας όλοι οι εταίροι μας είναι το Greece, Grèce, Griechenland ή κάποιο άλλο από τις παραλλαγές του. H ρίζα που αρχίζει από gr- είναι πανταχού παρούσα σε όλες αυτές τις γλώσσες και, όπου δεν είναι, αυτό οφείλεται στους φωνητικούς νόμους της γλώσσας. Λογουχάρη, Φιλανδοί και Εσθονοί δεν αγαπούν το γκρ- στην αρχή των λέξεων, γι’ αυτό και την Ελλάδα τη λένε Kreikka και Kreeka αντίστοιχα. Όμοια κι οι Τσέχοι (Řecko). Αντίθετα, οι λαοί προς ανατολάς μας χρησιμοποιούν ονομασία που προέρχεται από τη ρίζα yun-, ας πούμε γιουνάν στα αραβικά και τα τούρκικα, γιαβάν στα εβρέικα. Δεν θα επεκταθώ επειδή αξίζει να αφιερώσω ειδικό άρθρο, αλλά βέβαια η ονομασία αυτή προέρχεται από τους Ίωνες.

Δεν είναι όμως σπάνιο μια χώρα να ονομάζεται διαφορετικά στη γλώσσα της απ’ ό,τι στις άλλες γλώσσες. Η Φινλανδία που λέγαμε είναι Suomi στα φιλανδικά και Finland (ή Φιν-κάτι) στις περισσότερες άλλες γλώσσες. Η Γερμανία είναι Allemagne στα γαλλικά, Germany στα αγγλικά, Nemecko στα τσέχικα -και Deutschland στα γερμανικά. Έτσι και η Ελλάδα. Τότε γιατί να μας πειράζει το Greek; Γιατί βέβαια δεν είναι μόνο η Κ. Μουτσάτσου που απορρίπτει το Greek υπέρ του Hellene, είναι και πολύ άλλοι συνέλληνες, ιδίως τις δύο τελευταίες δεκαετίες.

Δεν μπορώ να μπω στο μυαλό τους, αλλά υποθέτω ότι η ονομασία Greek δεν αρέσει επειδή θεωρείται ξενόφερτη, ενώ το Hellene ολοφάνερα είναι ελληνικό. Αλλά και το Greek ελληνική αρχή έχει, κι ας μην του πολυφαίνεται. Οι Γραικοί ήταν πανάρχαιο ελληνικό φύλο. Στα Μετεωρολογικά του (352b), ο Αριστοτέλης, μιλώντας για την “αρχαία” όπως την αποκαλεί Ελλάδα, την τοποθετεί μεταξύ Αχελώου και Δωδώνης, και λέει: ώκουν γαρ οι Σελλοί ενταύθα και οι καλούμενοι τότε μεν Γραικοί νυν δ’ Έλληνες. Τότε Γραικοί, τώρα Έλληνες. Κατά τη μυθολογία μάλιστα, ο Γραικός ήταν γιος του Δία και της Πανδώρας, κόρης του Δευκαλίωνα. Κι επειδή οι Γραικοί ήταν δυτικό ελληνικό φύλο, οι εκ δυσμών γείτονες που τους γνώρισαν ονόμασαν Graecus όλους τους Έλληνες, ακριβώς όπως οι ανατολικοί γείτονες γνώρισαν ένα ανατολικό φύλο, τους Ίωνες, και είπαν όλους τους Έλληνες γιουνάν και γιαβάν. Με τον ίδιον άλλωστε τρόπο και οι Γάλλοι γνώρισαν τους Αλαμανούς, γειτονικό τους γερμανικό φύλο, και είπαν Allemands όλους τους Γερμανούς.

Το Γραικός συνέχισε να ακούγεται μέσα στους αιώνες, και από τα ύστερα βυζαντινά χρόνια ίσαμε τις αρχές του 20ού αιώνα ήταν ένα από τα τρία εθνικά ονόματα των Ελλήνων, πλάι στο Έλληνας και το Ρωμαίος/Ρωμιός. Κι αυτό το θέμα είναι τεράστιο και δεν σκοπεύω να επεκταθώ τώρα, αλλά μερικά πολύ ωραία λέει σ’ ένα πρόσφατο άρθρο του ο Παντελής Μπουκάλας. Ποια είναι η ετυμολογία του Γραικός μη με ρωτήσετε, δεν το ξέρω, και δεν ξέρω αν το ξέρει και κανένας. Επίσης, θα σας παρακαλέσω να μην επεκταθεί η συζήτηση στους Γραικύλους, διότι είναι άλλο θέμα που αξίζει να το δούμε χωριστά. Πάντως, για να ανακεφαλαιώσουμε, το εθνωνύμιο Γραικός, αρχαίο, υπαρκτό αλλά σπάνιο στην αρχαιότητα, περνάει στη Δύση και δίνει το Graecus απ’ όπου τα διάφορα σημερινά Greek, Grec κτλ. αλλά δεν παύει να είναι ελληνικής αρχής. Επομένως, αν δεν μας αρέσει το Greek επειδή είναι ξενόφερτο, πέφτουμε έξω.

Υπάρχει μια δεύτερη αιτία για να μην μας αρέσει το Greek. Να θυμόμαστε τα διάφορα λεξιλογικά στερεότυπα, π.χ. τη σημασία grec = χαρτοκλέφτης (που γι’ αυτήν φταίει τάχα ο Θεόδωρος Άπουλος), το it’s all Greek to me, για να μην πούμε και τις αγγελίες περί Greek sex στα ειδικά περιοδικά (εμείς το λέμε οθωμανικό). Ή ακόμα να θεωρούμε ότι αν οι Greeks γίνουν Hellenes θα ξεχαστεί το Greek statistics που, δίκαια ή άδικα, λένε οι ξένοι. Καμιά φορά, στις εταιρίες το κόλπο της μετονομασίας πετυχαίνει και η υπερχρεωμένη Swissair μετατρέπεται στην νέα και άσπιλη Swiss (ή η ΠΑΕ Πανιώνιος στην ΠΑΕ Νέος Πανιώνιος). Στις χώρες και τους λαούς δεν μπορείς να πετάξεις τόσο εύκολα τις αποσκευές σου, ούτε και σε συμφέρει. Μπορεί να ανακοινώσουμε ότι το όνομα της χώρας μας έγινε Hellas, και να ζητάμε να την αποκαλούν έτσι, αλλά συνήθως αυτό το κάνουν χώρες που βγαίνουν από την αποικιοκρατία και θέλουν να αποτινάξουν το ξενόφερτο αποικιακό τους όνομα, σαν την Άνω Βόλτα που έγινε Μπουρκίνα Φάσο ή τη Δαχομέη που έγινε Μπενίν.

Ολοφάνερα, αυτό δεν ισχύει στην περίπτωσή μας. Επίσημα τουλάχιστο, αποικία δεν είμαστε.

Λοιπόν, την εκστρατεία της Κ. Μουτσάτσου και των άλλων να αλλάξει το εθνωνύμιό μας από Greek, Grec, Grieche σε Hellene (κτλ.) δεν τη συμμερίζομαι, και όχι μόνο επειδή πρακτικά είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, αλλά επειδή και το Greek ελληνική αρχή έχει και έχει ήδη μια πολιτισμική ιστορία πολλών αιώνων. Πέρα από αυτό, όπως εύστοχα είπε ο Νίκος Λίγγρης στη Λεξιλογία, όποιος ξέρει αγγλικά καταλαβαίνει ότι η ομοιότητα του Hellas / Hellene με το αγγλ. hell = κόλαση είναι καταδικαστική για το νέο όνομα -για να μην πούμε για το λογοπαιγνιο Hell-ass που ήδη το χρησιμοποιούν εναντίον της Ελλάδας οι ακατονόμαστοι γείτονες (με το δίκιο τους βέβαια όταν ο κάθε καφενές της ελληνικής επικράτειας βγάζει φερμάνια και τους ονομάζει Σκόπια, Δαρδανία, Παιονία κτλ.). Φανταστείτε να υιοθετήσουμε εμείς οι ίδιοι το Hellas / Hellene, γλέντι που θα γίνει.

Δυο-τρία θεματάκια ακόμα για το βιντεάκι της Κ. Μουτσάτσου.

Καταρχάς, το ότι οι αρχαίοι Έλληνες εφεύραν την ιδέα της ελεύθερης αγοράς νομίζω ότι σηκώνει πολύ νερό. Και βέβαια, το επιχείρημα “αν έχω χρέη είναι επειδή οι πρόγονοί μου εφεύραν την ελεύθερη αγορά κι αν μπορείτε να με κρίνετε είναι επειδή οι πρόγονοί μου εφεύραν την έννοια της κριτικής” είναι χειρότερο κι από το “όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες….” .
Έπειτα, στο τέλος του βιντεακιού, και ενώ ακούγεται η πρώτη στροφή του εθνικού ύμνου, πέφτουν στη μαύρη οθόνη οι εξής φράσεις:

Dedicated to all Hellenes in world…

“Anybody can be a Hellene, by his heart, his mind, his spirit…” (Socrates)
And to those who are self-critiquing on how to make the world more and more equal
Because, Hellenism is still a process and will be till the end of times.

Με όλο το θάρρος, αλλά νομίζω ότι και η πρώτη και η τέταρτη φράση έχουν λάθη στα αγγλικά. Εγώ θα έβαζα “in the world” στην πρώτη, στην τέταρτη δεν θα έβαζα κόμμα μετά το Because, ενώ νομίζω σωστότερο το till the end of time, όσο κι αν υπάρχει τραγούδι της Μπιγιονσέ με end of times.
Επίσης, η τρίτη πρόταση είναι πολύ κακογραμμένη. Πέρα από το ότι το self-critique είναι οριακά αγγλικά, τι να σημαίνει άραγε η πρόταση; Σε όσους κάνουν αυτοκριτική σχετικά με το πώς να κάνουν τον κόσμο ολοένα και πιο ίσο; Και τι σημαίνει αυτό;

Και, τέλος, κοιτάξτε το αρχαίο ρητό του Σωκράτη, που θυμίζει Ισοκράτη avant la lettre, ξέρετε το “ελληνικής παιδείας μετέχοντες”. Είναι αυθεντικό του Σωκράτη; Πολύ αμφιβάλλω. Έψαξα λίγο τον Πλάτωνα και δεν το βρήκα -δεν λέω ότι δεν υπάρχει, αλλά εγώ δεν το βρήκα. Μπορεί να μου ξέφυγε, μπορεί να είναι σε άλλη πηγή, αλλά πιο πιθανό βρίσκω να είναι κατασκευασμένο. Κι έχω τη φριχτή υποψία ότι κάποιος θυμόταν στο περίπου το ρητό του Ισοκράτη και το όνομά του, κι έτσι γεννήθηκε στα αγγλικά το ανύπαρκτο ρητό του Σωκράτη. Μακάρι να κάνω λάθος, κι αν διαβάζει κανείς γνωστός της Κ. Μουτσάτσου, ας τη ρωτήσει να μας πει πώς είναι στα (αρχαία) ελληνικά το ρητό. Κι ας της πει ότι το Γκρικ είναι επίσης ελληνικό, γιατί εγώ δεν θέλω καθόλου να είμαι Χελίν.