Νέα έρευνα για την μοναδικότητα του ρόλου του πατέρα. Και οι δύο γονείς δίπλα στα παιδιά τους

Άνευ όρων αποδοχή του παιδιού τόσο εκ μέρους του γονιού όσο και εκ μέρους του εκπαιδευτικού συστήματος προτείνει ο καθηγητής Βασίλειος Φθενάκης, ο οποίος κατάγεται από το Βραχάσι και θεωρείται ως ένας από τους πλέον ειδικούς παγκοσμίως σε θέματα προσχολικής παιδαγωγικής. Ο ίδιος βάζει τέρμα στις ενοχές των γονέων που εργάζονται πολύ και μας εξηγεί γιατί ο ρόλος του πατέρα στη ζωή του παιδιού είναι πολύ σημαντικότερος απ' ό,τι υποψιαζόμασταν...

Πόσο κακό μπορούν να κάνουν το κυνήγι της γνώσης, τα εξωσχολικά μαθήματα, τα εξουθενωμένα παιδιά και οι εξουθενωμένοι γονείς;

«Αυτό που συχνά συμβαίνει είναι ότι δίνουμε εφόδια στα παιδιά, αλλά δεν τα κάνουμε ικανά να αντιμετωπίσουν τη συγκεκριμένη ζωή. Έχουν αποκτήσει τίτλους σπουδών, έχουν αποκτήσει ικανότητες, μουσικές και άλλες, αλλά δεν είναι προετοιμασμένα για τη ζωή... Γι' αυτό και τα προγράμματα που κάνουμε εμείς σήμερα δεν έχουν τη μονόπλευρη κατεύθυνση. Είναι προγράμματα που αγκαλιάζουν όλη τη ζωή. Και μάλιστα η αρχή της συνδόμησης είναι ο καλύτερος τρόπος να μάθει το παιδί από τη γέννησή του και σε όλες τις φάσεις της δια βίου μάθησης ότι με συνεργασία, με κοινή προσπάθεια, με κοινή επιδίωξη, με κοινές στρατηγικές μπορείς να πετύχεις περισσότερα».

Υπάρχει η αντίληψη όμως ότι όσο πιο πολλά μαθησιακά εφόδια έχει ένα παιδί τόσο καλύτερη είναι η επένδυση που έχει γίνει πάνω του...

«Και ο πατέρας και η μητέρα ασκούν σοβαρή επίδραση στην ανάπτυξη του παιδιού τους. Μεγαλύτερη από την επίδραση του εκπαιδευτικού συστήματος. Η επίδραση των γονέων δε μεταδίδεται με οικονομικές και δομικές μεταβλητές. Με ένα καλό σπίτι, με τα χρήματα που θα έχετε, αυτά δεν έχουν καμία ευθεία επίδραση στην προσωπικότητα του παιδιού. Επίδραση ασκούν δύο πράγματα:
* Η ποιότητα της σχέσης μεταξύ γονέων και παιδιού.
* Η ποιότητα της συζυγικής σχέσης.
Όποιος θέλει να επενδύσει στα παιδιά του, θα προσέξει να τους προσφέρει πρώτα μια καλή ποιότητα συζυγικής σχέσης. Αυτό είναι το καλύτερο δώρο που έχουν να κάνουν οι γονείς στα παιδιά».

Να τα πηγαίνει δηλαδή καλά ο μπαμπάς με τη μαμά...

«Να συνεργάζονται, να συναποφασίζουν, να αποφεύγουν τις συγκρούσεις και να είναι και οι δύο παρόντες στα παιδιά τους».

Κι όλα αυτά σε μια εποχή που τα διαζύγια καλπάζουν...

«Γι' αυτό βλέπετε ότι έχουμε τόσα προβληματικά παιδιά. Το άλλο που έχω να τους πω είναι να μην κοιτάζουν πρώτα τις αδυναμίες του παιδιού. Οι περισσότεροι γονείς έχουν μάθει να βλέπουν πού το παιδί είναι αδύνατο και προσπαθούν να το ενισχύσουν. Πρέπει να δουν πού το παιδί έχει δυνατές πλευρές. Και να στηριχθούν στις δυνατές πλευρές. Αυτό ισχύει και για τους συζύγους... Δεν υπάρχει κανένα παιδί που να μην έχει δυνατές πλευρές.
Αφού, λοιπόν, ενισχύσουμε τις δυνατές πλευρές, τις χρησιμοποιήσουμε για να περάσουμε στο παιδί το μήνυμα:
* Είσαι ένα ικανό παιδί.
* Δε χρειάζεται να είσαι παντού ικανός. Έχεις τις δικές σου ικανότητες. Αυτές σε στολίζουν. Αυτές προσδιορίζουν την προσωπικότητά σου. Σ' αυτές θα στηριχθείς. Ο αδερφός σου; Έχει άλλες ικανότητες. Αυτός θα στηρίξει το μέλλον του, τη ζωή του στις δικές του ικανότητες. Και τους μαθαίνουμε μετά ότι, για να έχουν απαίτηση σεβασμού της αξιοπρέπειάς τους, θα πρέπει και εκείνα να δείχνουν σεβασμό στους άλλους».

Η σημασία της επικοινωνίας στην οικογένεια περιγράφεται ως μεγάλη. Τι γίνεται στις περιπτώσεις που οι γονείς εργάζονται πολύ; Που η μαμά πάει στο σπίτι αργά;

«Αυτό το έχουμε εξετάσει επιστημονικά πάρα πολύ καλά. Όλα τα πορίσματα λένε ότι δεν είναι η ποσότητα του χρόνου που διαθέτεις στα παιδιά το σημαντικότερο, αλλά η ποιότητα. Εάν η μητέρα έχει μια καλή σχέση με τον άντρα της και έχει μια εργασία που την ικανοποιεί, είναι μια μητέρα που αποδίδει στη γονεϊκή ευθύνη όσο και μια μητέρα που μένει στο σπίτι. Όλες οι μελέτες λένε ότι, όταν η μητέρα μένει στο σπίτι, δεν ασχολείται πάντοτε με το παιδί. Ο χρόνος που πραγματικά αφιερώνει στο παιδί σε κατευθείαν επικοινωνία δεν υπερβαίνει τη 1 ώρα τη μέρα. Επομένως, μπορούν το βράδυ να αναπληρώσουν θαυμάσια.
Συνιστώ στους γονείς, όταν έρθουν από την εργασία τους, να αφήσουν την τσάντα, να καθίσουν στον καναπέ. Τα παιδιά θα τρέξουν σε εσάς, θα μιλήσουν και θα παίξουν. Μετά τα παιδιά απομακρύνονται μόνα τους. Από εκεί και μετά ο γονιός αρχίζει και εργάζεται στο σπίτι.
Είναι ο καλύτερος τρόπος: τα παιδιά είναι ευχαριστημένα, τους περνάτε το μήνυμα ότι το σημαντικότερο πράγμα είναι αυτά και όχι η κουζίνα...».


**********

Υποψία ομοφυλοφιλίας

Τι κάνει ο γονιός;

«Πρέπει να ξέρουμε ότι ομοφυλοφιλία δεν είναι ασθένεια. Δεν είναι κοινωνικό φαινόμενο. Είναι μια από τις μορφές σεξουαλικής συμπεριφοράς που απαντάται όχι μόνο σε ανθρώπους, αλλά σε όλα τα όντα. Δεύτερον, πρέπει να ξέρουμε ότι η μορφή αυτής της συμπεριφοράς δεν αλλάζει. Τρίτον, πρέπει να μην εκτιμούν το παιδί τους από τη σεξουαλική του ταυτότητα, αλλά από την προσωπικότητά του. Και τέταρτον, να είναι έτοιμοι να αποδεχτούν το παιδί τους όπως είναι αυτό και όχι όπως θέλουν να το φτιάξουν εκείνοι. Αν θέλουν να φτιάξουν το παιδί τους έτσι όπως το θέλουν εκείνοι, τότε να το τοποθετήσουν μετά στη γλυπτοθήκη του Μονάχου για να το καμαρώνουν»...

Η εισαγωγή των Αγγλικών στην α' δημοτικού αντιμετωπίζεται με επιφυλάξεις ακόμη και από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Ποια είναι η γνώμη σας;

«Η καλύτερη εποχή για να αρχίσει ένα παιδί μια ξένη γλώσσα είναι μεταξύ 2 και 3 ετών, διότι στην ηλικία αυτή το παιδί δεν αντιλαμβάνεται την επίδραση του κοινωνικού στίγματος. Δεν αντιλαμβάνεται ότι δεν κατέχει τη γλώσσα τόσο καλά όσο τα άλλα παιδιά. Αυτό αρχίζει στα 4 χρόνια. Γι' αυτό χρησιμοποιούμε την περίοδο ως τα τέσσερα χρόνια και εισάγουμε το παιδί στη γλώσσα. Όταν φτάσει στην ηλικία που αντιλαμβάνεται το κοινωνικό στίγμα είναι ήδη το παιδί στη γλώσσα μέσα.
Κάθε παιδί, ειδικά τα παιδιά που δεν έχουν σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες, είναι σε θέση να μάθουν 2 και 3 γλώσσες παράλληλα. Το μόνο που πρέπει να προσέξουμε είναι, πρώτον, το διδακτικό μοντέλο να είναι σωστό και, δεύτερον, η κοινωνία να το στηρίζει. Τα περισσότερα παιδιά στον κόσμο αναπτύσσονται σε ένα διγλωσσικό και πολυγλωσσικό περιβάλλον, κι όμως δεν έχουν προβλήματα. Οι νευροεπιστήμες λένε ξεκάθαρα ότι κάθε παιδί μπορεί να μάθει παράλληλα 2 και 3 γλώσσες...».

Τα Αρχαία συμπεριλαμβάνονται στις ξένες γλώσσες;

«Τα Αρχαία δε θα τα συνιστούσα γιατί είναι όμοια πολύ με τα νέα Ελληνικά. Αυτό αποτελεί πράγματι αντικείμενο που μπορεί κανείς να το εισαγάγει με τον ίδιο τρόπο λίγο αργότερα. Οι υπόλοιπες γλώσσες όμως, υπό την προϋπόθεση ότι έχουμε ένα σωστό διδακτικό μοντέλο, μπορούν να μπουν στη ζωή του παιδιού. Όχι μόνο δεν εμποδίζεται έτσι η ανάπτυξή του, αλλά αντίθετα έχει μεγάλο κέρδος γιατί παρουσιάζει μια ευελιξία στα σκεπτικά του συστήματα. Είναι έτοιμο να περάσει από τη μία γλώσσα στην άλλη, χωρίς καμία δυσκολία.
Επίσης, ένα άλλο κέδρος που έχουν είναι πως, όταν τη γλώσσα τη μάθουν πριν από την εφηβική ηλικία, δεν έχουν την προφορά που δείχνει ότι είναι ξένοι...».

Η ελληνική κοινωνία αποδίδει μεγάλη σημασία στο ρόλο της μητέρας... Δεν αποδίδει την αντίστοιχη στο ρόλο του πατέρα...

«Όχι μόνο η ελληνική, πολλές κοινωνίες. Όμως έχουμε έρευνα που ανατρέπει το βάρος που φορτώνουμε στη μητέρα. Είμαι ο "πατέρας" της έρευνας του πατέρα στη Γερμανία και έχω συγγράψει το δίτομο εγχειρίδιο για την ψυχολογία πατέρα και παιδιού.
Ο πατέρας και η μητέρα αποτελούν εξίσου τις συνισταμένες, τις σταθερές που εγγυώνται μια καλή ανάπτυξη του παιδιού. Ξέρουμε ότι ο πατέρας είναι πάρα πολύ σημαντικός για να αποφύγουμε ψυχολογικά προβλήματα όταν μεγαλώσει το παιδί. Ξέρουμε ότι ο πατέρας είναι πιο σημαντικός ακόμη και από τη μητέρα στην ανάπτυξη του αισθήματος της αυταξίας του παιδιού. Είχαμε 157 μελέτες μακροχρόνιες για το τι συμβαίνει με τα παιδιά των χωρισμένων. Εκείνο που συνδέει όλες τις μελέτες είναι ότι επηρεάζεται το αίσθημα της αυταξίας. Αυτό κάνει τα παιδιά να μη νιώθουν σίγουρα, να είναι αβέβαια. Γιατί η σχέση πατέρα και παιδιού θάβεται μετά το διαζύγιο. Όχι η σχέση μητέρας και παιδιού.
Ξέρουμε, επίσης, ότι χαρακτηριστικά του πατέρα είναι σε επίπεδο προγνωστικό σημαντικότερα για να προβλέψουμε τη σχολική εξέλιξη του παιδιού. Πού θα φτάσει το παιδί... Παράδειγμα: Θα τελειώσει το σχολείο; Θα πάει στο πανεπιστήμιο; Όχι της μητέρας.
Επομένως, έχουμε πολύ σημαντικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη του παιδιού από τον πατέρα. Η μητέρα έχει τη δική της περιοχή κάπου αλλού, που ο πατέρας δεν προσφέρει πολλά. Κι αυτή είναι η ρύθμιση της ποιότητας των σχέσεων με τους συγγενείς, μες στην οικογένεια, με τους φίλους, με το κοινωνικό σύστημα. Και οι δύο γονείς όμως είναι εξίσου σημαντικοί για το well being του παιδιού. Για το πόσο το παιδί αργότερα θα νιώθει ικανοποιημένο από τη ζωή του.
Επομένως, πέρα από τις κοινές προσφορές μάνας και πατέρα, έχουμε και ιδιαίτερες προσφορές των δύο γονέων, που ανέφερα πριν».

Ο ρόλος του πατέρα είναι εξίσου σημαντικός για αγόρια και κορίτσια;

«Βεβαίως, και μάλιστα, σε αντίθεση με τη μητέρα, ο πατέρας είναι εκείνος που δρα σχετικά με το φύλο του παιδιού. Το θηλυκό του κοριτσιού το προκαλεί ο πατέρας, όχι η μητέρα τόσο πολύ. Ο πατέρας θα δώσει το κίνητρο να είναι η κόρη μια μικρή κοκέτα. Να δείξει τη θηλυκότητά της. Ο πατέρας τονίζει περισσότερο τη συμπεριφορά που αναφέρεται στο εκάστοτε φύλο, ενώ η μητέρα είναι λίγο ουδέτερη σ’ αυτό...».

Ίσως επειδή τα βλέπει ως παιδιά συνέχεια...

«Ακριβώς. Επίσης υπάρχουν μελέτες ότι ο πατέρας οργανώνει το νοικοκυριό καλύτερα από τη μητέρα. Είχαμε εξετάσει μονογονεϊκές οικογένειες που ο πατέρας είναι στο σπίτι με τα παιδιά, σε σχέση με οικογένειες που την ευθύνη έχει η μητέρα. Τι βρήκαμε; Ότι η μητέρα θεωρεί τον εαυτό της υπεύθυνο να λειτουργήσει το σπίτι. Στα παιδιά δε μεταφέρει πολλές ευθύνες, θέτει τον πήχη ψηλά και ελέγχει αν ο πήχης αυτός διατηρείται από τα παιδιά εκεί που μπήκε.
Ο πατέρας έχει ένα άλλο μοντέλο. Δε λέει "εγώ είμαι υπεύθυνος", λέει "όλοι είμαστε υπεύθυνοι". Κάνει λοιπόν την ευθύνη του νοικοκυριού μια οικογενειακή ευθύνη. Μεταφέρει στα παιδιά ευθύνες, δε βάζει τον πήχη ψηλά και δεν ελέγχει τόσο πολύ όσο η μητέρα. Αυτό δίνει περισσότερο χώρο στα παιδιά και τα βοηθάει να αυτονομηθούν. Και οι συγκριτικές μελέτες λένε ότι τα παιδιά που αναπτύσσονται στο σχήμα αυτό έχουν υψηλότερες νοητικές ικανότητες και καλύτερες σχολικές επιδόσεις, ενώ τα αγόρια δε θηλυκοποιούνται βλέποντας τον πατέρα να ασχολείται με το νοικοκυριό. Δεν αναπτύσσουν δηλαδή συμπεριφορά που να μην είναι η κατάλληλη για ένα αγόρι».
Με το υπουργείο Παιδείας υπάρχει επαφή;

«Είχα πέρυσι. Με είχαν καλέσει να τους συμβουλεύσω, πράγμα που έγινε. Μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ότι δεν υπάρχει συνέχεια. Αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα... Στην Κίνα, που είχα προσφέρει τις υπηρεσίες μου, χρειαστήκαμε 10 χρόνια. Στη Γερμανία πάνω από 20 χρόνια. Όμως στο διάστημα αυτό είχαμε τους ίδιους συνομιλητές. Η όποια μεταρρύθμιση πρέπει να αποτελεί θέμα εθνικό. Αντικείμενο υπερκομματικής συνεργασίας. Πρέπει, λοιπόν, να καταλήξουμε σε ένα σχέδιο βάσει του οποίου θα προχωρήσουμε στην εκπαίδευση ανεξάρτητα από το κόμμα που θα είναι στην κυβέρνηση».

Η κοινωνία δεν πρέπει να είναι υπέρμαχος της μεταρρύθμισης;

«Πρέπει να έχουμε στο πλευρό μας και τους γονείς για να περάσει μια τέτοια μεταρρύθμιση. Σε κρατίδια της Γερμανίας, απ' όπου υπάρχει εμπειρία, πετύχαμε τη μεταρρύθμιση γιατί εντάξαμε στην επιτροπή όλες τις "παρατάξεις" του κοινωνικού συστήματος που φέρνουν ευθύνη για την αγωγή των παιδιών: εκπαιδευτικοί, γονείς, υπουργεία, συνδικάτα, εκκλησία, οικονομία. Έτσι, μέσα στην επιτροπή αυτή συζητήσαμε τα μεταρρυθμιστικά μας προγράμματα και σήμερα τα προγράμματα αυτά εφαρμόζονται με πρωτοφανή κοινωνική και πολιτική αποδοχή. Το 94% του πληθυσμού επικροτεί το πρόγραμμα αυτό».

Προς ποια κατεύθυνση πρέπει να είναι η μεταρρύθμιση;

«Σήμερα έχουμε βαθιές γνώσεις για το πώς πρέπει να μεταρρυθμιστεί το σύστημα. Σας δίνω μόνο μερικές πτυχές. Θα ξεχάσουμε πια ότι η μετάδοση γνώσης αποτελεί το κύριο καθήκον του εκπαιδευτικού συστήματος. Οι γνώσεις είναι απαραίτητες, αλλά δεν είναι ο τελικός σκοπός. Θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι θα πρέπει να στηρίξουμε την εξέλιξη του παιδιού και ειδικά τις βασικές του ικανότητες: να αποκτήσει μια θετική ταυτότητα. Ένα συναίσθημα αυταξίας. Αυτορύθμισης. Να αναπτύξει κοινωνική συμπεριφορά. Να μάθει να εκτιμά και να αξιολογεί σωστά την πολυπλοκότητα. Να μάθει να συνεργάζεται με άλλα παιδιά και όχι να δουλεύει μόνο του. Επομένως, αλλάζουμε τους σκοπούς της αγωγής...
Επίσης, αλλάζουμε και το διδακτικό μοντέλο που χρησιμοποιούσαμε. Ο καλύτερος τρόπος για να μάθει το παιδί δεν είναι να αποστηθίσει την ύλη, αλλά είναι - σε συνεργασία με άλλα παιδιά - να αντιληφθεί το νόημα που κρύβεται πίσω από την ύλη αυτή».

Και προφανώς η μεταρρύθμιση ξεκινά από το νηπιαγωγείο, όχι από τις πανελλαδικές, όπως κάνουμε στη χώρα μας συνήθως...

«Πρέπει η ποιότητα αγωγής που προσφέρεται να είναι η καλύτερη δυνατή. Και πρέπει οι επενδύσεις που κάνουμε στο εκπαιδευτικό σύστημα να αποφέρουν το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος. Τόσο το προσωπικό, όσο και το κοινωνικό. Και όλοι συμφωνούν στην άποψη ότι το υψηλότερο κέρδος είναι όταν οι επενδύσεις αυτές γίνουν στα πρώτα 6 χρόνια της ζωής του παιδιού. Οι επενδύσεις που κάνουμε στο δημοτικό σχολείο έχουν επίσης ένα κέρδος. Αλλά μετά το κέρδος πέφτει κατακόρυφα. Δυστυχώς, εμείς στην Ελλάδα έχουμε το αντίθετο μοντέλο. Οι επενδύσεις γίνονται στο πανεπιστήμιο, στις πανελλαδικές, ακριβώς εκεί που το εκπαιδευτικό σύστημα δεν αποδίδει».

Γιατί συμβαίνει αυτό;

«Γιατί τότε έχουμε χάσει το τρένο. Αν θέλουμε να στηρίξουμε την ανάπτυξη και τις βασικές ικανότητες του παιδιού πρέπει να ξέρουμε δύο πράγματα:
1ον: Ότι αναπτύσσονται τα πρώτα 10-12 χρόνια και δεν έχει νόημα αφού αναπτυχθούν να επενδύσουμε γιατί το τρένο έχει φύγει.
2ον: Δεν αρκεί το θεσμικό πλαίσιο. Το θεσμικό πλαίσιο προσφέρει το 1/3 όσον αφορά την ανάπτυξη του παιδιού. Άλλοι μαθησιακοί χώροι, η οικογένεια, η βιβλιοθήκη, ο κοινωνικός περίγυρος ασκούν επίσης μεγάλη επίδραση σχετικά με την ανάπτυξη του παιδιού και των ικανοτήτων. Γι' αυτό πρέπει να αναπτύξουμε προγράμματα που εντάσσουν αυτούς τους μαθησιακούς χώρους μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα».


Συνδόμηση

Προχωρημένη... αρχή

«Η αρχή της συνδόμησης λέει ότι αποκτούμε γνώση και κατασκευάζουμε νόημα όχι μόνοι μας. Αλλά στη συζήτηση. Στην αλληλεπίδραση που έχει η μεταξύ μας συζήτηση. Στη συνκατασκευή εννοιών. Επομένως η μάθηση δεν είναι κάτι που γίνεται στο άτομο, είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο. Κανένα παιδί δε θα μάθει γλώσσα χωρίς επικοινωνία με άλλα πρόσωπα. Κανένα παιδί δεν μπορεί να αναπτύξει μια θετική ταυτότητα, ένα αίσθημα αυταξίας χωρίς επικοινωνία.
Είχαμε μια εσφαλμένη αντίληψη περί μάθησης: είναι λάθος ότι η μάθηση είναι γνώση. Λάθος ότι είναι κατασκεύασμα του παιδιού και μόνο. Αυτά, αν τα ξεπεράσουμε, βρισκόμαστε στο σωστό δρόμο»...



KAΘΗΓΗΤΗΣ ΦΘΕΝΑΚΗΣ